Przydrożne kapliczki - "rozsiane w krajobrazie modlitwy ludu polskiego."

Kapliczki - są wszędzie: na wsiach i ich skrajach, w ciszy leśnych duktów, na polach otoczone falującym zbożem, na łąkach zatopione w polnych kwiatach, na skrzyżowaniach dróg i rozdrożach, w przydomowych ogrodach, nad rzeczkami i strumieniami. Jedne skromne, proste, inne rozbudowane, kolorowe. Zdawać się może, że są od zawsze. Stanowią trwały element polskiego krajobrazu, stanowiąc jego niezaprzeczalną ozdobę, będąc zarazem jego perłami. Są, przede wszystkim, znakiem wiary naszych przodków. Są także elementem ich kultury i wierności tradycji. Często są świadkami historii tych ziem, świadectwem szczególnych wydarzeń. Wiele z nich to najcenniejsze zabytki okolic, w których stoją. Rzeźbione w drewnie i kamieniu, malowane na drewnie, przybite do drzewa, zbudowane z polnego kamienia, usadowione w małych drewnianych lub murowanych domkach, stojące w niszach na drewnianych palach lub murowanych cokołach. Dawały nadzieję, wskazywały drogę, chroniły przed nieszczęściami, utwierdzały w wierze, były zachętą do modlitwy. A wszystkie po prostu są. /1

Kapliczki i krzyże przydrożne Okocimia

Nasze kapliczki  są rozrzucone w różnych miejscach Okocimia. Znajdują się w każdym przysiółku. Budowane były przez rzemieślników i artystów ludowych. Przeważnie artyści ludowi pozostawali nieznani. Często były to osoby niepiśmienne, a swoje uczucia wyrażały poprzez formę architektoniczną, rzeźbę czy malarstwo. Bardzo często twórczością zajmowano się po dniu ciężkiej pracy na roli czy też w chwilach wolnych od zajęć gospodarskich. Za pomocą noża, rzadziej dłutka, w drewnie, które było najbardziej dostępnym materiałem uzewnętrzniał w nim swoje emocje, uczucia. Forma tych światków jest bardzo nieporadna, bo ludzie ci nie posiadali często żadnego wykształcenia, tworzyli z tzw. “potrzeby serca". Motywy fundatorów płynęły zawsze z podłoża religijnego. Figury oraz kapliczki budowano w podziękowaniu za wysłuchanie próśb, za wyleczenie z choroby, powrót z wojny, za uchronienie od niebezpieczeństwa, zarazy czy głodu. Budowano je w różnych miejscach. Najczęściej stoją w pobliżu domów fundatorów. Są także umieszczane na polanach w lesie — np. Św. Hubert, Krzyż na Kamieńcu. W pobliżu domostw umieszczane były po to, by chroniły je, by święci byli opiekunami domostwa. Są także kapliczki o charakterze pokutnym, na wynagrodzenie za grzechy np. kapliczka Św. Jana w przysiółku Klęczany. Także krzyże stawiano na samotnych mogiłach partyzantów i poległych za wolność — są to ślady ludzkich tragedii, cierpienia i męczeństwa. Krzyży stawianych z tej intencji nie spotkałam w Okocimiu. Natomiast są kapliczki stawiane jako podziękowanie za łaskę. Kapliczki i krzyże miały wpływ na życie mieszkańców przysiółka. Do dnia dzisiejszego są widoczne wyrazy troski ludzi o te obiekty. Są one odnawiane, utrzymane w dobrym stanie. Z okazji świąt kościelnych np. w maju odbywają się w poszczególnych przysiółkach majówki - wieczorem zbierają się mieszkańcy śpiewając pieśni czy w październiku odmawiając różaniec. Tradycja ta trwa i jest wciąż żywa, pozbawiona jest przymusu i sztuczności. Należy podkreślić dbałość wspólnoty mieszkańców o te obiekty. Tworzą one harmonijną całość z otaczającym krajobrazem. W naturalnym środowisku widać ich prostotę a zarazem piękno. Są one przykładem ludowej kultury materialnej. Choć czasem nie posiadają wielkich walorów artystycznych, powinno się je chronić ze względu na wartości historyczne, religijne i emocjonalne.

Istniejące obiekty można by poddać klasyfikacji:

  1. Kaplice — obiekty o większych wymiarach i bogatym wyposażeniu, w których przy różnych okazjach bywają odprawiane nabożeństwa — na terenie Okocimia nie ma tego typu obiektu.

  2. Kapliczki — stojące na ziemi, murowane lub drewniane budki, najczęściej z drzwiami, z ołtarzami lub obrazami wewnątrz — takie obiekty znajdują się na Zalesiu, Zagórzu i przy głównej drodze do Okocimia.

  3. Kapliczki murowane w kształcie słupów — są to obiekty z kamienia lub cegły, kryte daszkiem, mają formę graniastosłupa lub czworo-ściennego obelisku z wnękami na figurki lub obrazy - znajdują się na Zagrodach

  4. Kapliczki drewniane w kształcie słupów - wyciosane z jednego kloca slupy z wnękami na figury świątków względnie wtopione w te slupy, jakby z nich wyrastające, drewniane kapliczki u szczytu, przypominające latarnie morskie — tego typu kapliczki na trenie Okocimia nie występują.

  5. Kapliczki szafkowe na słupach drewnianych lub budynkach, ze świątkiem lub obrazem wewnątrz — taka kapliczka jest u Millerów, Skórnógów.

  6. Kapliczki na postumentach drewnianych — są umieszczane na murowanej lub metalowej postawie, często przeszklone, z figurą lub obrazem świętym w środku dwie takie znajdują się na Zagrodach.

  7. Kapliczki w skale — na terenie wsi nie występują.

  8. Figury — czworo boczne filary z wnękami, czasem ozdobione płaskorzeźbami świętych, przysłonięte daszkiem — figura u A.Pączek.

  9. Kapliczki groty — nie występują w Okocimiu.

  10. Krzyże drewniane, betonowe, żeliwne — osadzone w ziemi, zwyczajne, proste, czasem ozdobione, z daszkiem w kształcie podkowy, bogato zdobionym — krzyż na Kamieńcu.

  11. Krzyże żeliwne osadzone na kamiennych lub betonowych postumentach — krzyż na posesji M. Stachura.

  12. Krzyże - figury z kamienia lub betonu umieszczone na postumentach z tego samego materiału, czasem ozdobione płaskorzeźbami lub świątkami we wnękach. 

Zgodnie z tą klasyfikacją w Okocimiu znajdują się trzy kapliczki:

Kapliczka na Zalesiu: Położona jest na parceli S. H. Ropków. Fundator tej kapliczki nie jest znany. Wzniesiona na przełomie XVIII / XIX w. To najstarsza kapliczka w naszej  miejscowości. Jest to budowla z kamienia, kryta dachówką. Wejście prostokątne z drewnianym obramieniem. Wewnątrz znajduje się ludowy obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, pochodzący być może z czasów budowy i figura matki Boskiej. Oprócz tego znajdują się dwa obrazy: Serce Maryi oraz Serce Jezusa. Była miejscem modlitwy okolicznej ludności w okresie panujących "zaraz i morowego powietrza"
 Gruntownie odremontowana w latach 2012-2013 straniem  Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Okocimskiej

 

Kapliczka na Zagórzu przy Czerwonej Drodze. Usytuowana jest na parceli Brzezinów. Wzniesiona została z fundacji Rozalii i Piotra Brzezinów jako pamiątka wybudowania drogi. Poświęcona została w 1955r. Jest to również budowla z cegły na betonowym fundamencie, otynkowana, kryta blachą. Od frontu posiada okap. Sklepienie ma półkoliste. Wejście zamykane od połowy przeszklonymi drzwiami. Wewnątrz znajduje się gipsowa figurka Matki Boskiej. Jest to dar mieszkańców Zalesia i Zagórza. Oprócz tego znajdują się na bocznych ścianach obrazy Matki Boskiej Częstochowskiej i Okulickiej dar Marii Brzyk oraz Marii Kargól. W lipcu 2001r. kapliczka została odnowiona. Koszty tego przedsięwzięcia pokryła Irena Brzezina, synowa fundatorów oraz rodziny Pajorów i Kargóli.

 

Kapliczka Św. Antoniego znajduje sie na poprzednich terenach  Okocimia - ale nie sposób o niej  nie wspomnieć. Niezaprzeczalnie związana z historią Okocimia wybudowana przez Jana Albina przy głównej drodze do wsi Okocim powyżej Browaru.
Zbudowana z kamienia i cegły oraz otynkowana, w rzucie poziomym ma kształt wydłużonej, półkolistej absydy. Nakrytą daszkiem i zamykaną metalową bramką bryłę wieńczy zakończona krzyżem wieżyczka. W ściankach bocznych na wysokości bramki za filarkami budowniczy zostawił wolną, półowalną przestrzeń. W ściance szczytowej nad wejściem widnieje płaskorzeźba: oko w trójkącie będące symbolem opatrzności bożej. Wewnątrz, w ściance południowej, w małej niszy za szkłem stoi gipsowa figura św. Antoniego. Niżej, na małej półeczce wierni umieszczają kwiaty. Pewnym jest, że fundatorem kapliczki był Jan Albin Götz Okocimski, przedostatni właściciel okocimskiego browaru. Dokładną datę powstania ustalić trudno. Według relacji starszych mieszkańców, pamiętających jeszcze czasy barona, zabytek powstał ok.1920 roku. Również ustalenie powodu fundacji sprawia problemy. Jedni twierdzą, że kapliczka została pobudowana przez Jana Götza jako wotum dziękczynne za ocalenie jego syna Antoniego z pożogi pierwszej wojny światowej, inni są zdania, że nie chodziło tu o jakąś szczególną łaskę otrzymaną przez Antoniego Götza. Jedno zdaje się nie ulegać wątpliwości, a mianowicie, że powstanie kapliczki ma jakiś związek z Antonim Götzem, synem Jana. Nie sposób również stwierdzić, kto był wykonawcą małej budowli. Obiekt zachował się do dziś w dobrym stanie. Opiekuje się nim okoliczna ludność. W latach 70. XX wieku zajmowała się nim szczególnie rodzina Szostów pamiętająca „dobre czasy za pana barona”. (opis ks. St. Tokarski)

 

Kapliczka murowana w kształcie stupa. Znajduje się w przysiółku Zagrody Małe. Położona obok domu na parceli I. Ignacok. Wzniesiona została w XX w. z fundacji Agnieszki Pajor. Jest to obiekt w kształcie słupa z oszkloną wnęką, w której znajduje się gipsowa figurka Matki Boskiej.

 

Kapliczka na postumencie. Znajduje się w przysiółku Zagrody Małe, na parceli Marii Okaz. Wzniesiona jest z jej fundacji w 1959r. Jest to kapliczka oszklona z dachem blaszanym, umieszczona na czworobocznym postumencie betonowym. Wewnątrz znajduje się figura Serca Jezusa.

 

Kapliczki szafkowe na słupach, drzewach i budynkach.

Kapliczka Św. Józefa. Położona na parceli J.J. Millerów. Pierwsza kapliczka została wzniesiona w połowie XIX w. z fundacji Józefa Iwanskiego. Uległa ona zniszczeniu, a rzeźba ludowa Św. Józefa z Dzieciątkiem przeniesiona została do nowej, metalowej, oszklonej szafki wspartej na metalowej rurze.

 

Kapliczka szafkowa Jezus Ukrzyżowany. Znajduje się na parceli B.B. Skurnógów. Wzniesiona została w drugiej połowie XIX w. z fundacji Mateusza i Katarzyny Zydroniów. jest to kapliczka drewniana z ozdobnym ornamentem. Wewnątrz umieszczony jest wizerunek Chrystusa Ukrzyżowanego wykonany z metalu.

 

Kapliczka we wnęce budynku S.S. Służebniczek Starowiejskich. Związana jest z fundacją ochronki w 1900r. przez rodzinę Goetz-Okocimskich . Ochronka prowadzona przez siostry zakonne została utworzona w miejscu karczmy Żydowskiej. Dla upamiętnienia fundacji umieszczona została we wnęce domu gipsowa figurka Matki Boskiej.

 

Kapliczka na drzewie w przysiółku Kamieniec. Pochodzi z początku XX w. Fundator tej kapliczki nie jest znany. Jest to kapliczka drewniana z gipsową figurką Matki Boskiej.

Kapliczka w przysiółku Zagrody Duże. Położona na parceli J.M. Zydroniów. Prawdopodobnie pochodzi z początku XX w. Fundator jest nieznany. Jest to kapliczka drewniana, ozdobiona, z rzeźbami Chrystusa Ukrzyżowanego, Matki Boskiej Bolesnej i Św. Jana Ewangelisty. Kapliczka zawieszona jest na drzewie.

Kapliczka w przysiółku Zagrody Duże. Położona na parceli A. Skurnóg. Wzniesiona została z fundacji Władysława i Rozalii Skunióg. Kapliczka drewniana, oszklona, figura Matki Boskiej wykonana jest z gipsu. Jest to kapliczka słupowa.

Kapliczka nadrzewna. Kapliczka położona w przysiółku Kamieniec. Umieszczona na drzewie przy drodze leśnej. Ufundowana została przez rodzinę Franczyków W 1950r. Kapliczka jest drewniana z gipsową figurą Matki Boskiej.

Oprócz kapliczek znajdują się w Okocimiu figury.

Figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Położona na parceli A.Pączek. Wzniesiona w 1860r. z fundacji Macieja i Teodozji Nowaków. Jest to figura kamienna na czworobocznym, wysokim postumencie z piaskowca. Na postumencie tym widnieją zatarte już ślady płaskorzeźb wyobrażających zapewne świętych. Figura osłonięta jest, blaszanym daszkiem.

 

Figura Św. Jana Nepomucena. Położona jest na skrzyżowaniu dróg w przysiółku Kamieniec — Klęczny. Fundatorami byli Kazimierz i Kunegunda Paciakowie. Figurę wzniesiono w 1875r., a odnowiono na początku wieku XX, po uszkodzeniu od uderzenia pioruna. Jest wykonana z kamienia. Na czworobocznym postumencie umieszczona jest figura świętego. Na postumencie znajdują się płaskorzeźby Ś.Ś. Kunegundy, Anny i Kazimierza. Figura umieszczona była pomiędzy dwiema lipami. Po wykonaniu drogi asfaltowej i zajazdu dla autobusu, drzewa zaczęły usychać i zostały ścięte.

Ta kapliczka a właściwie figura również znajduje się w poprzednich granicach Okocimia. podobnie jak kapliczka Św Antoniego musi być tutaj opisana, jako nierozłącznie związana z wsią Okocim i jej miszkańcami. 

W górnej części parku okocimskiego odnajdziemy figurę Matki Bożej, zwaną przez młodzież Matką Zakochanych. Postawiła ją Zofia Jadwiga bar. Götz-Okocimska w roku 1904, na pamiątkę 50-lecia jubileuszu ogłoszenia Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny. (opis ks. St. Tokarski)

 

Figura N.P. Marii na parceli rodziny Sadych. Wzniesiona został po roku 1945 na pamiątkę ocalenia rodziny z rąk hitlerowców. Fundatorką była Stanisława Sady. W czasie II wojny światowej do domu państwa Sadych wtargnęło 'Gestapo, mając poszlaki, że mieszkańcy współpracują z ruchem oporu. Fundatorka wraz ze swoją siostrą zdołały się ukryć w stodole. Niemcy kłuli bagnetami podczas jej przeszukania, ale nie znaleźli nikogo. O wydarzeniu tym informuje napis umieszczony na cokole wysokiego, betonowego postumentu figury.

Krzyże żeliwne na postumentach.

Krzyż w przysiółku Zagrody położony na parceli J.S. Zydroniów. Wzniesiony został w 1886r. Fundatorem są Marianna i Marcin Zydroniowie. Krzyż znajduje się na czworobocznym postumencie wykonanym z kamienia. Jest ozdobiony metalową głową anioła.

 

Krzyż przy drodze w centrum wsi. Położony na parceli M. Stachura. Fundatorem jest Józef Adamus. Krzyż wzniesiono w 1890r. Na kamiennym czworobocznym postumencie znajduje się metalowy krzyż z wizerunkiem Chrystusa.

 

D

rewniany krzyż w przysiółku Kamieniec. Położony na skraju lasu, obok posesji R.Godzik. Na krzyżu umieszczony jest wykonany z metalu wizerunek Jezusa.

Żelazny krzyż z 1947r. położony na posesji F. Brzyka. Wykonał go kowal Roman Brzyk. Na krzyżu także wykonany z metalu wizerunek Jezusa. /2

 

 

W Okocimiu znalazłem również kilka kapliczek o których  tu nie ma mowy - może powstały w później niż to opracowanie,  może ich nie zauważono wcześniej  -  ale świadczy to tylko o tym, iż ludzie z Okocimia są nadal wierni tradycji  i wierze  naszych przodków

 

/1   Tadeusz Basiura /
/2    mgr grażyna Tomczyk-Czesak

brakuje jeszcze kilku zdjęć kapliczek okocimskich. jeżeli takie posiadasz  prosimy  przyślij  je na adres: kordonki@o2.pl